Tym razem do wspólnego przygotowania artykułu zaprosiłam psycholog Dorotę Blumczyńską, z którą razem organizujemy spotkania dla specjalistów. Celem ich jest wspólna wymiana wiedzy i doświadczeń. Postanowiłyśmy przybliżyć Wam zagadnienia dotyczące samoregulacji u dzieci w pierwszym roku życia
Tradycyjnie zaczniemy od definicji czyli czym jest SAMOREGULACJA?
Samoregulacja jest zdolnością organizmu do adekwatnego reagowania na otoczenie i wracania do stanu równowagi w momencie, kiedy nie jest zagrożony. Wyróżniamy dwa sposoby regulacji emocji, które wykorzystują dzieci w pierwszym roku życia:
Pierwszy sposób:
Małe dzieci regulują emocje głównie w kontakcie z dorosłym, od którego wyczuwają spokój w danej sytuacji. Dlatego w wielu przypadkach tylko bezpośrednia bliskość opiekuna jest w stanie ukoić niemowlę czy małe dziecko.
Drugi sposób:
Drugim sposobem regulacji emocji, który jest dostępny dzieciom do pierwszego roku życia, jest samoregulacja. Niemowlę nie jest w stanie dokonywać złożonych operacji umysłowych, które mogą mu pomóc radzić sobie z emocjami, dlatego małe dzieci samoregulują się poprzez ciało.
Sposoby regulacji emocji przez ciało u dzieci.
Niemowlęta dysponują wieloma możliwościami samoregulowania się z użyciem wła-snego ciała. Najczęściej występujące u dzieci do pierwszego roku życia samoregulacje oparte są o:
» kontakt (np. stopa-stopa, palec-palec, palec-usta),
» ciumkanie bez smoczka,
» powtarzające się, stereotypowe ruchy głowy, tułowia czy kończyn,
» wydawanie powtarzających się dźwięków, mruczenie, nucenie,
» ssanie (opróżnionej piersi mamy, smoczka, kciuka, palca/palców, języka, wargi, pieluszki itp.),
» “mielenie dłońmi”,
» drapanie po głowie, pocieranie głową o różne powierzchnie,
» płacz lub krzyk (płacz lub krzyk może być metodą samoregulacyjną pozwalającą uwolnić napięcie z ciała, a nie sposobem na wezwanie pomocy rodzica czy wyrazem cierpienia). Jednak bardzo ważne jest to jak Ty, jako opiekun reagujesz na ten płacz. Tak jak wspomniałyśmy, podstawowy mechanizmy wspierający regulację jest bliskość i obecność przy dziecku (koregulacja).
Co to są zaburzenia regulacji u dzieci?
Zaburzenia regulacji u dzieci polegają na tym, że dziecko nie jest w stanie efektywnie doprowadzić do stanu równowagi w organizmie. Może tak się dziać w sytuacji, gdy:» od dziecka wymaga się zbyt wielkich umiejętności regulacyjnych i ma ono za mało koregulacji w kontakcie z dorosłym,
» gdy opiekun dziecka nie potrafi się sam wyregulować i przekazuje swoje napięcie dziecku,
» gdy dziecko jest ograniczone ruchowo i nie może korzystać z możliwości regulacji dostarczanych przez ciało, np. zbyt długie spowijanie dziecka, unieruchomienie w foteliku czy ortezie,
» występują biologiczne przyczyny utrudniające samoregulację.
Zaburzenia regulacji to nie tylko nadmierna aktywność czy wysoka reaktywność u dziecka, które łatwo zauważyć. O tym, że regulacja emocji u dziecka zachodzi w sposób nieefektywny, może również świadczyć następujące zachowanie: dziecko jest bardzo mało aktywne, nie domaga się uwagi i kontaktu. Ta pierwsza sytuacja jest łatwiejsza do wyłapania, ale też do wspierania, ponieważ świadczy o przebywaniu dziecka w stanie walki i ucieczki. W przypadku hipoaktywności (sytuacja druga), niemowlę jest w stanie zamrożenia i wymaga więcej troski, żeby je z tego wyprowadzić.
Co zaburza regulację u dziecka – przyczyny organiczne.
Na regulację emocji u dziecka mogą wpływać przyczyny organiczne:
» niezaspokojone potrzeby fizyczne (głód, pragnienie, niedobór stymulacji, czyli nuda),
» niekomfortowe warunki w otoczeniu (temperatura, hałas, oświetlenie, niewygoda, mokra pieluszka),
» wrodzone lub nabyte wady i dolegliwości (głuchota, wady wzroku),
» choroby (najczęstsze: choroby tarczycy, choroby mięśniowe, choroby neurologiczne, rozmaite infekcje, gorączka),
» ząbkowanie.
Regulacja emocji w relacji z opiekunami.
Regulacja emocji w oparciu o relację z opiekunami odbywa się w oparciu o więź, kształtującą się między dzieckiem a opiekunem, który adekwatnie odpowiada na jego potrzeby. Jeżeli rodzic nie będzie z jakiegoś powodu w stanie w wystarczający sposób zaspokajać potrzeb dziecka, może dojść do zaburzenia więzi między nimi, co utrudnia koregulację . Jedną z istotnych kwestii dotyczących nawiązania więzi z dzieckiem jest budowanie kontaktu wzrokowego.Przykładami czynników, które mogą zaważyć na tym, jak skutecznie będzie przebiegał proces regulacji emocji w oparciu o relację z opiekunem, są:
| DZIECKO | OPIEKUN |
| ● zdolności do samoregulacji
● poziom rozwoju ● temperament ● czynniki biologiczne ● otoczenie |
● intuicja rodzicielska
● osobowość ● zdolność nawiązywania relacji ● przeżycia, traumy ● stosunki z własnymi rodzicami ● własne dzieciństwo ● otoczenie |
Niepokojące sygnały u dzieci w pierwszym roku życia.
Jeżeli rodzic zauważy u dziecka poniższe trudności, warto skonsultować się ze specjalistą. Takie symptomy trudności regulacyjnych mogą wynikać z przyczyn biologicznych, nieadekwatnej opieki czy niedopasowania w relacji z opiekunem.
Niepokojące sygnały to:
» brak odpowiadania głosem (dźwiękiem) na słowa mamy w okolicy 8. tygodnia życia,» trudności lub brak nawiązywania kontaktu wzrokowego,
» gwałtowny, długotrwały płacz powyżej 3.- 4. miesiąca życia (np. zanoszenie się dziec-ka – częste bezdechy),
» apatia i senność,
» problemy z zasypianiem, budzenie się, bardzo niespokojny sen,
» zaburzenia związane z karmieniem i rozszerzaniem diety,
» blokada przed kontaktem fizycznym,
» nieprzemijająca nadwrażliwość na bodźce słuchowe, przedsionkowe, wzrokowe, dotykowe czy węchowe,
» łatwe przestraszanie się i częste sztywnienie ze strachu,
» niechęć w eksplorowaniu otoczenia,
» regularnie występujące wielogodzinne samoregulacje z użyciem ciała,
» korzystanie ze strategii regulacyjnych w taki sposób, że szkodzi to ciału dziecka.
Jednocześnie zachęcam Was do wspólnej zabawy z Waszymi dziećmi od samego początku. Rodzicielstwo przez zabawę to dobry sposób na budowanie relacji z dzieckiem oraz budowania umiejętności regulacji emocji. Poniżej odsyłam Was do naszych propozycji zabaw w okresie niemowlęcym:
1. ZABAWY Z NIEMOWLAKIEM CZĘŚĆ 2.
3. ZABAWY Z NIEMOWLAKIEM CZĘŚĆ 3.
Dorota Blumczyńska jest psychologiem, której bliskie jest rodzicielstwo bliskości. Prowadzi swoją stronę By być oraz profil na facebooku i instagramie, na które Was gorąco zapraszam.
