„Pani przekarmia dziecko!”

„Pani przekarmia dziecko!”

To zdanie wciąż słyszy wiele matek karmiących piersią, szczególnie wtedy, gdy ich niemowlę szybko przybiera na masie ciała. Jest to zarzut, w stosunku do matki, że to ona przekarmia  dziecko — że ssanie piersi na żądanie i szybki przyrost masy ciała u niemowlęcia to efekt nadmiernego karmienia i złego odczytywania głodu i sytości…

Jednak współczesna nauka coraz wyraźniej pokazuje, że w odniesieniu do niemowląt karmionych wyłącznie piersią pojęcie „przekarmiania” jest nie tylko uproszczeniem, ale często także jest niezgodne z aktualną wiedzą medyczną. Co więcej – jego używanie może mieć negatywne konsekwencje psychologiczne i społeczne prowadząc do przedwczesnego, niezamierzonego zakończenia karmienia piersią lub niepotrzebnego poczucia winy i pogorszenia stanu psychicznego kobiety we wrażliwym momencie jej życia, jakim jest początek rodzicielstwa. Skutkując nieosiągnięciem celu laktacyjnego przez mamę i w konsekwencji może mieć negatywne skutki zdrowotne dla obojga.

Przyjrzyjmy się więc, co mówią aktualne badania – i dlaczego ważne jest, by matki otrzymywały wsparcie, a nie ocenę.

Aktualnie rekomenduje się, aby wszystkie noworodki i niemowlęta były wyłącznie karmione piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia, bez podawania innych pokarmów czy płynów — w tym wody. Ma to na celu zapewnienie optymalnego wzrostu, rozwoju i zdrowia dziecka. Taki schemat karmienia piersią jest jednym z najsilniejszych działań prewencyjnych w profilaktyce nadwagi i otyłości w dzieciństwie i późniejszym życiu. Ma też inne korzyści zdrowotne dla matki oraz dziecka.

Po 6 mż dziecka, należy rozpocząć wprowadzanie bezpiecznych i odpowiednich pokarmów uzupełniających, a karmienie piersią powinno być kontynuowane do co najmniej 2. roku życia lub dłużej (WHO, AAP), w zależności od potrzeb matki i dziecka. Ta kombinacja zapewnia odpowiednią ilość składników odżywczych i wspiera zdrową regulację apetytu.

„Przekarmianie” – co to znaczy?

Według Słownika języka polskiego PWN, „przekarmiać” oznacza m.in.:

„karmić nadmiernie, podawać więcej pokarmu niż potrzeba”.

To pojęcie zakłada, że ktoś (opiekun) dostarcza nadmiernej ilości jedzenia, która przekracza fizjologiczne potrzeby — czyli mechanizm kontroli leży po stronie dającego pokarm.

Tymczasem w karmieniu piersią:

• to dziecko reguluje częstość i czas ssania,
• ssanie ma charakter odżywczy i nieodżywczy
• mleko kobiece nie jest jedynie „kaloriami”, lecz biologicznie aktywnym płynem zawierającym hormony regulujące głód, sytość i metabolizm.

Już na tym etapie widać, że klasyczne rozumienie „przekarmiania” nie pasuje do fizjologii karmienia piersią.

W 2022 roku na zlecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) powstała metaanaliza, w której wniosek brzmi:

,,Karmienie piersią zmniejsza ryzyko nadwagi lub otyłości, a to powiązanie raczej nie wynika z błędu publikacyjnego i czynników zakłócających.”

Faktem jest, że dzieci, które doświadczyły szybkiego wzrostu w niemowlęctwie lub  miały nadwagę w młodości, wydają się być bardziej narażone na nadwagę i chorobę otyłościową w późniejszym życiu.  Praktyki karmienia niemowląt należą do czynników modyfikowalnych we wczesnym okresie życia, które mogą wpływać zarówno na tempo wzrostu, jak i na masę ciała. Dlatego tak ważne jest, żeby dobrze rozumieć fizjologię karmienia piersią.

 

Samoregulacja i biologia:

Dlaczego karmienie piersią działa inaczej?

Niemowlęta karmione piersią wykazują zdolność samoregulacji podaży energii. Badania pokazują, że mleko matki zawiera m.in. leptynę, adiponektynę, grelinę, insulinę i IGF-1, czyli hormony zaangażowane w regulację apetytu i wzrostu.

Dodatkowo z literatury naukowej wiemy, że:

• dzieci o wysokich przyrostach masy ciała często otrzymują mleko o innym profilu hormonalnym,
• zależności te nie są liniowe ani jednoznaczne,
• nie istnieje „zły” lub „promujący otyłość” profil mleka kobiecego.

➡️ Wniosek: szybki przyrost masy ciała u niemowlęcia karmionego piersią nie jest równoznaczny z nadmiernym karmieniem.

Przyrost masy ciała: co jest normą?

Zgodnie ze standardami wzrostu zdrowych, prawidłowo żywionych niemowląt:

• Najwyższe przyrosty masy ciała u dzieci wyłącznie karmiących piersią, obserwujemy między 14 a 28 dobą życia i oscylują one ok. 50 g/d – jest to dla nas istotna informacja, że laktacja rozwinęła się prawidłowo.
• Niemowlęta karmione piersią często szybciej przybierają na masie w pierwszych 2–3 miesiącach.
• Od około 3.–4. miesiąca życia obserwuje się fizjologiczne wyhamowanie przyrostów („catch-down”).
• Sam przyrost masy ciała nie wystarcza do rozpoznania nadwagi lub otyłości.

Jak ocenia się nadwagę i otyłość u niemowląt?

WHO zaleca stosowanie:

• Z-score masy ciała do długości (weight-for-length) lub
• BMI-for-age Z-score,

a nie pojedynczych pomiarów masy ciała. 

➡️ Duże niemowlę to nie jest to samo co otyłe niemowlę.

A co, jeśli matka ma otyłość, cukrzycę lub zaburzenia hormonalne?

To jeden z najważniejszych i najlepiej przebadanych obszarów w ostatnich latach.

Cukrzyca ciążowa (GDM)

W dużym badaniu populacyjnym wykazano, że u dzieci matek z GDM:

• wyłączne karmienie piersią przez ≥ 6 miesięcy wiązało się z o 42% niższym ryzykiem nadwagi i otyłości we wczesnym dzieciństwie w porównaniu z krótkim karmieniem lub jego brakiem.

Badania pokazują, że choć mleko matek z GDM różni się składem, to:

• wiąże się ono raczej z lepszym wzrostem liniowym i niższą akumulacją tkanki tłuszczowej niż u dzieci karmionych mieszanką.

Otyłość matki

Systematyczne przeglądy pokazują, że:

• BMI matki wpływa na skład mleka (np. leptyna, insulina).

Karmienie piersią może łagodzić niekorzystne programowanie metaboliczne płodu wynikające z otyłości lub hiperglikemii w ciąży.

WHO podkreśla:
👉 u matek z otyłością i cukrzycą karmienie piersią jest szczególnie ważne, ponieważ może redukować wpływ negatywnych czynników środowiskowych działających w okresie prenatalnym.

➡️ Nawet jeśli profil mleka matki różni się z powodu chorób metabolicznych, karmienie piersią jest korzystniejsze niż karmienie mlekiem modyfikowanym.

 

Hiperlaktacja – sytuacja wymagająca korekty

Istnieje stan kliniczny zwany hiperlaktacją – nadmierną produkcją mleka, w której dziecko może mieć ograniczoną możliwość regulacji ssania odżywczego i nieodżywczego.

➡️ To nie jest „przekarmianie”, lecz zaburzenie podaży, które:

• diagnozuje się klinicznie,
• leczy poprzez wsparcie laktacyjne,
• nie obarcza za nie winą matki.

Tu uwaga – bardzo często hiperlaktacja jest jatrogenna, czyli jest wynikiem nieadekwatnego wsparcia.

 

Podsumowanie:

👉 Termin „przekarmianie” w  kontekście laktacji i karmienia piersią jest niewłaściwy i potencjalnie szkodliwy.

👉 Nie ma dowodów naukowych, że niemowlę karmione wyłącznie piersią można „przekarmić” w sensie klasycznym.

👉 Szybkie przyrosty masy ciała często są wariantem normy rozwojowej.

👉 Zjawisko hiperlaktacji istnieje i wymaga uwagi klinicznej, ale nie stanowi dowodu na globalne „przekarmianie” piersią.

👉 Nawet przy otyłości lub cukrzycy matki karmienie piersią jest korzystniejsze niż mleko modyfikowane.

👉 Wspieranie karmienia piersią nie tylko przynosi korzyści dziecku lecz także matce.

👉 Najlepszą interwencją jest wsparcie, edukacja i uważna obserwacja, a nie ocena, czyli:

• profesjonalne doradztwo laktacyjne
• monitorowanie wzrostu dziecka
• edukacja o zdrowym rozszerzaniu diety
• edukacja matki powinna obejmować także aspekty jej zdrowia: dieta, prawidłowe BMI, leczenie zaburzeń metabolicznych (np. cukrzycy, choroby otyłościowej). Tak, karmiąc piersią można leczyć, a nawet trzeba!

Jeżeli jesteś specjalistą i chcesz lepiej zrozumieć aspekty związane z przyrostem masy ciała u noworodków i niemowląt nasze szkolenie ,,PRZYROSTY MASY CIAŁA” jest świetną do tego bazą.

Autor:

lek. Agnieszka Browarska IBCLC, Prezes Fundacji ,,SPECJLIŚCI DZIECIOM”

Bibliografia

1. Joan Younger Meek, Lawrence Noble, Section on  Breastfeeding; Policy Statement: Breastfeeding and the Use of Human Milk. Pediatrics July 2022; 150 (1): e2022057988. 10.1542/peds.2022-057988

2. L. Horta, N. Rollins, M.S. Dias, V. Garcez, R. Pérez-EscamillaSystematic review and meta-analysis of breastfeeding and later overweight or obesity expands on previous study for World Health Organization Acta Paediatr, 112 (1) (2023), pp. 34-41, 10.1111/apa.16460

3. Huang Y., Qiu Y. et al. Breastfeeding, Gestational Diabetes Mellitus, Size at Birth and Overweight/Obesity in Early Childhood. Nutrients. 2024;16(9):1351.

4. Nagel E.M. et al. Gestational Diabetes, the Human Milk Metabolome, and Infant Growth and Adiposity. JAMA Network Open. 2024.

5. Qin X., Li S., Wang H. Human milk composition in women with gestational diabetes mellitus. BMC Pregnancy and Childbirth. 2025.

6. Ni D. et al. Breastfeeding is associated with enhanced intestinal gluconeogenesis in infants. BMC Medicine. 2024.

7. Froń A., Orczyk‑Pawiłowicz M. Breastfeeding Beyond Six Months: Evidence of Child Health Benefits. Nutrients. 2024;16(22):3891. DOI:10.3390/nu16223891

8. WHO. Exclusive breastfeeding and prevention of childhood obesity. 2023–2025.

9. WHO. Indicators for assessing infant and young child feeding practices.

10. BMC Nutrition. Does human milk composition predict later obesity? 2023.

11. Koletzko B. et al. Infant Feeding, Growth and Later Health. Ann Nutr Metab. 2025